شهر مشهد که به عنوان بزرگترین مقصد زیارتی در ایران شناخته میشود در طول تاریخ نیز به دلیل قرار گرفتن در مسیر جاده ابریشم از اهمیت تجاری و حمل و نقل بالایی برخوردار بود .
ریشه نام مشهد
واژه‌ی مشهد به معنای محل شهود و محل شهادت است. شیعیان معتقدند که امام رضا (ع) پس از کشته شدن به دست مأمون عباسی، در سال ۲۰۳ هجری قمری در آرامگاه هارونی سناباد به خاک سپرده شد. بعد از آن سناباد نوغان ، مشهد الرضا نام گرفت و کم کم علی الخصوص در زمان شاه طهماسب صفوی گسترش پیدا کرد. مردم طوس به مشهد مهاجرت کردند و به مرور زمان نام مشهد برای این شهر ماندگار شد.
در ادامه قصد داریم تاریخ شهر مشهد را در دوره های مختلف تاریخی بررسی کنیم :
بر اساس مستندات تاریخی، زمانی که تنها چند سال از حکومت مامون عباسی گذشته بود علویان علیه او شورش کردند . او نیز برای اینکه توجه شیعیان را به خود جلب کند امام رضا (ع) را به جانشین خود کرد و با او راهیی بغداد شد . در طول راه، در روستای سناباد نوغان، امام رضا (ع) وارد منزل امیر سناباد شد و همان‌جا به قتل رسید. پیکر ایشان در 2 کیلومتری روستای سناباد و در کنار مقبره‌ی هارون به خاک سپرده شد. بعد از این واقعه، آن منطقه به مشهد الرضا و بعدها به اختصار به مشهد معروف شد.
مشهد نیز در طول تاریخ مانند شهرهای بزرگ ایران، متحمل خسارت های ناشی از جنگ شد. موسس سلسله‌ی غزنویان، سبکتکین، در زمان فتح توس آرامگاه علی بن موسی الرضا را ویران کرد. بعد از او پسرش سلطان محمود غزنوی اقدام به بازسازی آرامگاه نمود. توس در زمان سلجوقیان از رونق خوبی برخوردار بود. خواجه نظام الملک۵ در طی ۳۰ سال منصب وزارت توجه ویژه ای به توس داشت اما توس بعد از محاصره ای چندین ماهه مورد حمله قرار گرفت . ده‌ها هزار نفر در این حمله جان خود را از دست دادند. افرادی هم که زنده ماندند در حرم امام رضا(ع) ساکن شدند. بعد از آن اتفاق توس رونق خود را از دست داد و مشهد به عنوان پایتخت شناخته شد. در دوران تیموریان نخستین مسجد جامع این شهر با نام مسجد گوهرشاد ساخته شد.
با روی کار آمدن خاندان صفوی نیز رشد و توسعه مشهد ادامه پیدا کرد شاه اسماعیل اول که مذهب شیعه را به عنوان مذهب رسمی کشور مستقر نمود، شهرهای مذهبی ایران یعنی قم و مشهد را در صدر اولویت‌های خود قرار داد.
سال ۹۹۷ هجری قمری زمان فاجعه ای برای مشهد بود. عبدالمؤمن شیبانی پس از چهار ماه محاصره مردم مشهد را مجبور به تسلیم کرد و دست به کشتار و غارت‌های وحشیانه ای زد. شاه عباس اول در سال ۱۰۰۶ هجری قمری موفق به بازپس گیری این شهر از وی شد. دوران شاه عباس اول مصادف با روزهای رونق هرچه بیشتر برای مشهد بود. از اقدامات مهم وی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:احداث شاهراه میان اصفهان، مشهد و هرات و ساخت کاروانسراها و آب انبارهای بزرگ در آن مسیر، توسعه‌ی حرم رضوی، احداث خیابانی از غرب به شرق شهر مشهد ونهادن عنوان شهر مقدس ایران بر مشهد .
لازم به ذکر است مشهد یکی از معدود شهرهای ایران در زمان صفویه بود که در آن سکه ضرب می‌شد. اما دوران اوج شهر مشهد با روی کار آمدن نادرشاه افشار آغاز شد. نادر شاه پایتخت را از اصفهان به مشهد انتقال داد . او یکی از بانیان بزرگ در توسعه‌ی حرم امام رضا به شمار می‌رود. او به شکرانه‌ی یکی از پیروزی‌هایش گلدسته ای طلایی در جنوب صحن انقلاب کنونی و شمال غربی گنبد بنا کرد. در زمان بازگشت از هند، هدایای فراوانی را به حرم عرضه نمود و دستور داد ایوان امیر علیشیر نوایی مجدداً ساخته شود. این ایوان که با الواح زرین پوشیده شده هم اکنون به نام ایوان طلای نادری شناخته میشود. سقاخانه‌ی وسط صحن نیز به دستور نادرشاه ساخته شد.
پس از نادرشاه و جانشینانش، شاهرخ که آخرین پادشاه افشاریان بود به مدت ۵۰ سال حکومت کرد. دوران سلطنت وی بدون هیچ اقدام و واقعه‌ی خاصی ثبت شده است. در نهایت در سال ۱۲۰۷ هجری قمری آقامحمدخان قلمرو شاهرخ را تصاحب و وی را به مرگ محکوم کرد. اعتراض مردم نسبت به واگذاری امتیاز تنباکو و خیزش مردمی در جریان انقلاب مشروطه از مهم‌ترین وقایع دوران قاجاریه در مشهد محسوب میشود.
ساخت راه آهن و فرودگاه مشهد و همینطور ساخت جاده‌ی جدید به تهران در طول سال‌های ۱۳۲۵ تا ۱۳۴۵ هجری شمسی باعث رونق هرچه بیشتر این شهر شد.